De wetswijziging volgt uit een uitspraak van het Europese Hof van Justitie november vorig jaar. Bij zaken die leiden tot een rechtszaak (gerechtelijke of administratieve) hebben verzekerden vrije advocaatkeuze, ook als een advocaat niet verplicht is. Verzekerden mogen zich dan door een externe rechtshulpverlener of medewerker van de rechtsbijstandsverzekeraar laten bijstaan. Deze vrije keus moet er ook zijn bij situaties waarin de betrokken partijen bij dezelfde verzekeraar zitten.

In de toelichting van de wetswijziging is opgenomen dat de hoogte van de verzekeringspremie afhankelijk kan zijn ‘van de manier waarop de verzekerde zijn recht op vrije advocaatkeuze kan uitoefenen’. Volgens onderzoeksbureau MoneyView zijn de premies van rechtsbijstandsverzekeringen het afgelopen jaar gemiddeld 3% gestegen. Verschillende rechtsbijstandsverzekeraars hanteren een hoger eigen risico of lagere maximum kostenvergoeding bij zaken waar een advocaat niet-verplicht is, zoals bij de kantonrechter.