Zoetstoffen

Wat zijn zoetstoffen?

Zoetstoffen zijn in te delen in 2 soorten: intensieve en extensieve zoetstoffen.

Intensieve zoetstoffen zijn zoeter dan suiker maar leveren geen energie of kilocalorieën. Hierdoor zijn ze favoriet in dieetproducten. Intensieve zoetstoffen zijn onder andere: acesulfaam-K, aspartaam, aspartaam-acesulfaamzout, cyclamaat, sacharine, sucralose, thaumatine en stevia.

Extensieve zoetstoffen worden ook wel polyolen genoemd en zitten in veel groenten en fruit. Deze zoetstoffen bevatten gemiddeld 2 kilocalorieën per gram.

E951 Aspartaam

Wat is het?
Aspartaam is een zoetstof en is ook wel bekend als E951. Het is geen koolhydraat (zoals suiker) maar een eiwit bestaande uit 2 aminozuren. Aminozuren zijn de bouwstenen van eiwitten. Aspartaam heeft een zoetkracht die wel 200 keer sterker is dan suiker. Er is daarom maar heel weinig van nodig en levert geen calorieën aan een product. Op den duur verliest aspartaam zijn zoete smaak. Aspartaam wordt vaak gecombineerd met sacharine en acesulfaam-K, zij versterken elkaars smaak.

Waar komt het vandaan?
Aspartaam wordt synthetisch gemaakt uit natuurlijke ingrediënten.

Waar zit het in?
Aspartaam komt in heel veel voedingsmiddelen voor. Voorbeelden zijn: light frisdranken, yoghurtdranken, kauwgom, zoetjes, ijs, light jam, maar ook in voedingssupplementen.

Bijzonderheden?
Over aspartaam doen veel geruchten de ronde. Echter, begin 2014 is een nieuw en zeer uitgebreid rapport van EFSA verschenen waarin staat dat aspartaam veilig is, maar niet geschikt is voor mensen met de erfelijke stofwisselingsziekte fenylketonurie. Bij het verteren van aspartaam ontstaat namelijk fenylalanine, een aminozuur dat in grote hoeveelheden schadelijk is voor deze groep mensen. En dát is de enige reden waarom producten met aspartaam een waarschuwing dragen.

E950 Acesulfaam-K

Wat is het?
Acesulfaam-K, ofwel kalium acesulfaam lijkt chemisch op sacharine. Deze zoetstof wordt vaak in combinatie met andere zoetstoffen gebruikt. Een mengsel van aspartaam en acesulfaam-K bootst de smaak van suiker erg goed na. Acesulfaam-K is ongeveer 200 keer zoeter dan suiker. 

Waar komt het vandaan?
Acesulfaam-K wordt synthetisch gemaakt

Waar zit het in?
Acesulfaam-K zit het meest in light frisdrank, maar kun je ook vinden in bijvoorbeeld fritessaus.

E962 Aspartaam-acesulfaamzout

Wat is het?
Zoetstoffen worden vaak in combinaties gebruikt, en de combinatie aspartaam en acesulfaam-K wordt vaak toegepast. Deze specifieke combinatie is als zodanig beoordeeld en heeft een eigen e-nummer gekregen. De zoetkracht is ongeveer 350 keer groter dan die van suiker.

Waar zit het in?
Deze zoetstof wordt gebruikt in bijvoorbeeld zoetjes, kauwgom en banket.

E969 Advantaam 

Wat is het?
Een nieuwe intensieve zoetstof die in juni 2014 door EFSA is goedgekeurd als additief in levensmiddelen en een e-nummer kreeg. Amerika kwam ongeveer tegelijkertijd met een toelating. Advantaam is 30.000 keer zo zoet als suiker, en 100 keer zoeter dan aspartaam. Een super intensieve zoetstof, waar dus maar weinig van nodig is.

Waar komt het vandaan?
Advantaam is een synthetische zoetstof die verkregen wordt uit aspartaam en vanilline.

Waar zit het in?
Advantaam is nog maar kort geleden goedgekeurd in levensmiddelen en daarom nog niet terug te vinden in producten in de supermarkt. Het zal waarschijnlijk op termijn voorkomen in banket, kauwgum, ontbijtgranen, dranken, soepen en sauzen en wellicht de zoetstof aspartaam gaan vervangen.

E952 Cyclamaat

Wat is het?
Cyclamaat zit vaak als natrium- of calciumcyclamaat in producten. Deze zoetstof is zo'n 30 keer zoeter dan suiker en de smaak zou je kunnen omschrijven als citroenzuurzoet. Cyclamaat heeft in hele hoge concentraties een bittere nasmaak, maar kan in kleine hoeveelheden vervelende bijsmaken van andere zoetstoffen juist maskeren. Dat is een van de redenen waarom cyclamaat vaak gecombineerd wordt met andere zoetstoffen.

Waar komt het vandaan?
Cyclamaat wordt synthetisch gemaakt.

Waar zit het in?
Cyclamaat vind je het meest in light frisdrank, maar zit soms ook in reguliere frisdrank, in piccalilly of augurken. 

Bijzonderheden
Tot begin 2014 luidde het advies om kinderen jonger dan vier jaar niet meer dan twee glazen frisdrank per dag te laten drinken. De reden hiervoor was omdat zij wellicht anders te veel cyclamaat binnen zouden kunnen krijgen. Dat advies heeft het Voedingscentrum inmiddels teruggetrokken, sinds de maximaal toegestane hoeveelheid cyclamaat in producten is verlaagd, is een teveel niet meer aan de orde. Zo bleek uit een inventarisatie van de NVWA in 2009. 

E954 Sacharine

Wat is het?
Sacharine werd in 1879 ontdekt en is daarmee de oudste kunstmatige zoetstof. Sacharine is 300 keer zoeter dan suiker. De nasmaak van sacharine is metaalachtig, dat is een van de redenen waarom regelmatig andere zoetstoffen gecombineerd worden met sacharine. Bovendien heeft sacharine een stabiliserend effect, bijvoorbeeld op aspartaam.

Waar komt het vandaan?
Sacharine wordt synthetisch gemaakt.

Waar zit het in?
In veel soorten tandpasta zit sacharine, als zoetstof en om de smaak te verbeteren. Daarnaast kun je sacharine ook vinden in light frisdrank of augurken.

E955 Sucralose

Wat is het?
Sucralose is een zoetstof die gemaakt wordt uit suiker en zo'n 500 keer zoeter is dan suiker zelf en levert geen calorieën. Sucralose heeft, in tegenstelling tot veel andere zoetstoffen, nauwelijks bij- en nasmaken.

Waar komt het vandaan?
Sucralose wordt synthetisch gemaakt uit suikermoleculen.

Waar zit het in?
Sucralose zit in diverse producten zoals kauwvitamines, kauwgom, light chocolademelk en light frisdrank.  

E957 Thaumatine

Wat is het?
De zoetstof thaumatine bestaat uit meerdere eiwitten, en wel bijzondere grote en zoete, uit de natuur. In de tropen wordt thaumatine al heel lang als zoetstof gebruikt. Thaumatine is honderdduizenden keer zoeter dan suiker, maar is slecht oplosbaar in water en kan slecht tegen hoge temperaturen. De nasmaak van thaumatine is wat bitter en lijkt op de smaak van zoethout.

Waar komt het vandaan?
Thaumatine is een natuurlijke zoetstof, afkomstig uit bessen van de tropische boom Thaumatococcus danielli ofwel de Katemfe.

Waar zit het in?
Thaumatine kan gebruikt worden in drank en snoepjes, maar kom je nauwelijks tegen in voedingsmiddelen. Waarschijnlijk omdat hij niet erg stabiel, en erg duur is.

Polyolen 

Wat zijn het?
Polyolen zijn iets minder zoet dan suiker en zitten ook in kleine hoeveelheden in groente en fruit. Ze bevatten gemiddeld ruim 2 kilocalorieën per gram en hebben net als suiker een 'bulkfunctie', dat wil zeggen dat ze volume geven. Polyolen zijn door deze kenmerken vaak geschikt voor producten met een groot aandeel suiker. Een bijwerking van polyolen is winderigheid, ze worden in de darmen namelijk door bacteriën omgezet waarbij er gassen vrijkomen. 

Voorbeelden
Voorbeelden van polyolen zijn: erytritol, isomalt, lactitol, maltitol, mannitol, sorbitol en xylitol.

Stabiliteit
Zoetstoffen zijn beter voor het gebit en geven minder snel bederf dan suiker, maar zijn vaak wel minder stabiel. Sommigen verliezen op den duur hun smaak, of kunnen niet tegen verhitting. Ze zijn uiteraard zoet, maar hebben toch niet dezelfde smaak als suiker. Zoetstoffen worden vaak in combinatie met elkaar gebruikt, om de smaak van suiker beter na te bootsen, om elkaars smaak te versterken of om een bij- of nasmaak te maskeren.

Veiligheid
Veel mensen hebben vragen bij de veiligheid van zoetstoffen. Die veiligheid is echter goed onderzocht door de Europese Voedselautoriteit EFSA, pas als een zoetstof veilig is krijgt het een e-nummer. Bij normaal gebruik is bezorgdheid niet nodig. 
De geruchten over negatieve effecten van zoetstoffen zijn vooral gebaseerd op onderzoeken met knaagdieren in hele hoge doseringen. Soms hebben die studies ook nog eens een rammelende opzet. Bij de bepaling of een stof veilig is of niet, speelt de dosis een cruciale rol. Daarom worden er veilige niveaus voor inname vastgesteld, de ADI (aanvaardbare dagelijkse inname, in mg per kg lichaamsgewicht).

Inname 

De inname van zoetstoffen in ons dagelijks voedingspatroon ligt ruim onder de aandbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADI). Dit geldt ook voor mensen die relatief veel zoetstoffen binnenkrijgen. Bijvoorbeeld door het eten van veel light producten. Omdat de ADI gebaseerd op lichaamsgewichtdus komen kinderen sneller in de buurt van die hoeveelheid.  Kinderen eten namelijk in verhoudening tot hun lichaamgewicht relatief veel. Ze moeten er immers nog van groeien. Maar ook voor kinderen is de kans heel klein dat ze teveel zoetstoffen binnenkrijgen.

E420 Sorbitol

Wat is het?
Sorbitol werd in de negentiende eeuw ontdekt in de lijsterbes (Sorbus Aucuparia) maar zit in veel meer planten, vruchten en algen. In voedingsmiddelen kan sorbitol als zoetstof, maar ook als vulmiddel of stabilisator gebruikt worden. Sorbitol behoort tot de groep polyolen, die laxerend werken als je er veel van in een keer inneemt.

Waar komt het vandaan?
Sorbitol zit, in kleine hoeveelheden, in verschillende soorten fruit en wordt gemaakt uit druivensuiker.

Waar zit het in?
Sorbitol wordt als zoetstof gebruikt in bijvoorbeeld kauwgom, drop en ijs, maar vind je - door zijn andere functies - ook in laxeermiddelen en koek. Het wordt vaak ook in combinatie met intensieve zoetstoffen (zie eerder).

E967 Xylitol

Wat is het?
Xylitol komt - in kleine hoeveelheden voor in fruit - maar is vooral bekend van kauwgom. Xylitol is een polyol en ongeveer even zoet als suiker. Deze zoetstof zorgt, net als mannitol, voor een koud en fris mondgevoel, het zorgt voor extra speekselaanmaak en daardoor gaat het tandplak tegen. EFSA, de Europese Voedselautoriteit heeft de claim dat xylitol tandplak reduceert goedgekeurd. Fabrikanten mogen deze claim maken als de kauwgom zowel xylitol als zoetstof bevat, en met de opmerking dat je minimaal 3 keer per dag een kauwgompje moet nemen.

Voor mensen is xylitol veilig, maar voor huisdieren is het levensgevaarlijk. Een kleine hoeveelheid kan al leiden tot ernstige klachten. Je huisdier kan zelfs doodgaan. Kijk vooral uit met ontbijtkoek zonder toegevoegde suikers. Hier zit vaak xylitol in. 

Waar komt het vandaan?
Xylitol wordt synthetisch gemaakt.

Waar zit het in?
Xylitol zit in vrijwel alle suikervrije kauwgom, soms in tandpasta of voedingssupplementen.

Mannitol

Wat is het?
Mannitol werd ontdekt in het sap van een es en zit ook in diverse planten zoals zeewier en het hout van coniferen. Voor commerciële doeleinden wordt het echter uit druivensuiker gemaakt. Mannitol hoort bij de groep polyolen, maar levert minder energie dan de meeste polyolen. Deze zoetstof heeft meer functies, zoals antiklontermiddel, en geeft net als xylitol, een verkoelend effect.

Waar komt het vandaan?
Mannitol wordt synthetisch gemaakt.

Waar zit het in?
Kauwgom en pepermunt.

E953 Isomalt

Wat is het?
Isomalt valt onder de polyolen. De zoetkracht is ongeveer de helft minder dan die van suiker. Ook isomalt kan de bittere nasmaak van kunstmatige zoetstoffen maskeren. Het vaakst komt isomalt voor in voedingsmiddelen als zoetstof, maar soms als antiklontermiddel, zoals in poedersuiker.

Waar komt het vandaan?
Isomalt wordt synthetisch gemaakt van twee polyolen.

Waar zit het in?
Isomalt zit met name in kauwgom, maar soms ook in andere producten zoals frisdrank.

E965 Maltitol

Wat is het?
Maltitol hoort tot de groep polyolen, en werkt laxerend bij overmatig gebruik. Deze zoetstof kan zeer goed tegen hoge temperaturen en heeft, net als sorbitol, vochtregulerende eigenschappen. Maltitol is ongeveer even zoet als suiker. 

Waar komt het vandaan?
Maltitol wordt synthetisch gemaakt uit maltose (moutsuiker), afkomstig uit tarwe of mais. Het komt niet voor in de natuur.

Waar zit het in?
Maltitol(siroop) zit onder andere in winegums en kauwgom.

E966 Lactitol

Wat is het?
Lactitol wordt gemaakt uit lactose, ofwel melksuiker, en hoort bij de groep polyolen. Het is ongeveer even zoet als suiker, en komt niet in de natuur voor.

Waar komt het vandaan?
Lactitol wordt gemaakt uit melksuiker.

Waar zit het in?
Lactitol kom je niet zo vaak tegen in voedingsmiddelen, maar kan gebruikt worden in bakproducten en snoep.

E968 Erytritol

Wat is het?
Hoort bij de groep polyolen en heeft glucose als basis. Erytritol  komt van nature voor in sommige vruchten. Iets meer dan half zo zoet als suiker. Is minder geneigd om de darmwerking te storen dan andere polyolen. Wordt door zijn specifieke eigenschappen vooral in combinaties met andere zoetstoffen toegepast.

Waar komt het vandaan?
Erytritol wordt gemaakt door fermentatie van glucose.

Waar zit het in?
Erytritol wordt niet zo heel vaak toegepast in voedingsmiddelen. Wel wordt het regelmatig gebruikt samen met stevia, bijvoorbeeld in de suikervervangers Stevia Kristal en vind je het in suikervrije chocolade.

Lees ook:

• Hoeveel suiker zit er in mijn eten?
• Alternatieve suikers
• Langzame en snelle suikers