Ons pleidooi: kinderen moeten veilig online kunnen opgroeien

Gevaren digitaal opgroeien

Kinderen van nu groeien op met oneindige technologische mogelijkheden. Bedrijven spelen hierop in met targeting op basis van persoonskenmerken en met het inzetten van influencers. Ouders zijn zich vaak nog niet bewust van de mogelijke gevaren. De risico’s beginnen ook pas net aan het licht te komen en wetgeving loopt achter.

Veilig online opgroeien: ons pleidooi

De Consumentenbond wil dat kinderen veilig online kunnen opgroeien. De online wereld moet leuk zijn en blijven voor hen. Om een veilige online wereld voor kinderen te bereiken, pleiten wij ervoor dat:

• Bedrijven geen online marketingprofielen van kinderen mogen opbouwen.
• Bedrijven geen gepersonaliseerde advertenties aan kinderen mogen tonen.
• Kinderen zelf kiezen wat ze willen zien en dat dit niet bepaald wordt door een algoritme.
• Gegevens over kinderen niet gedeeld en verkocht mogen worden.

De Consumentenbond ondersteunt ook de Code voor de Kinderrechten. Deze bestaat uit 10 uitgangspunten. Hiermee kunnen makers bij het ontwikkelen van een nieuwe app op een goede manier de fundamentele rechten van kinderen waarborgen.

Op 2 punten uit die Code zien we dat het bij bedrijven misgaat en zij onderliggende wetten en regelgeving negeren. Hierover maken wij ons dan ook de meeste zorgen:

• Verwerk persoonsgegevens op een voor kinderen rechtmatige manier.
• Voorkom het profileren van kinderen.

Profiling en targeting van je kind

De term profiling zegt het al. Het betekent dat er een profiel wordt opgebouwd over je kind. In zo’n profiel wordt alles opgeslagen dat je kind online doet. Niet alleen gegevens die je kind zelf ergens invult, zoals leeftijd of geslacht. Ook de websites die je kind heeft bezocht en de pagina’s of personen die hij volgt op social media. Wanneer je kind 13 jaar is, zijn er al 72 miljoen datapunten bewaard. Dat bijkt uit Australisch onderzoek.

Al deze informatie samen wordt gebruikt voor targeting. Dat betekent dat je kind op basis van zijn profiel gepersonaliseerde, op maat gemaakte, advertenties ziet. Het verkopen van deze profielinformatie is het verdienmodel van social media. Zij verdienen veel geld aan je kind!

Bij social media heb je ook te maken met algoritmes. Die zorgen ervoor dat je kind steeds soortgelijke berichten voorgeschoteld krijgt als berichten die hij al eerder gezien heeft. Door deze aanbevolen content en door targeting kan je kind in een filterbubbel terecht komen. Dat beïnvloedt het wereldbeeld dat je kind heeft enorm.

Sluikreclame en influencers

Sluikreclame bestaat al lang. Vroeger werd al in een toneelstuk of tv-serie een product gebruikt of aanbevolen. Ook dit heeft zich verplaatst naar online. Je kind heeft nu te maken met sluikreclame door influencers op social media. Populaire influencers dagen bijvoorbeeld hun volgers uit om content te creëren over specifieke producten. Zij krijgen dan betaald voor deze promotie. Maar voor de volgers is het vaak onduidelijk dat het om reclame gaat. Zeker voor kinderen zal dit moeilijk te onderscheiden zijn.

Per 1 juli 2022 moeten influencers met meer dan 500.000 volgers zich houden aan nieuwe regels. Die regels moeten kinderen beschermen tegen schadelijke content. Ook moeten influencers duidelijker zijn over wat ze verdienen aan reclame maken voor bedrijven.

We vinden het heel goed dat er nu strenge regels zijn voor influencers op o.a. Instagram, Youtube en TikTok. Maar we zullen nog even moeten afwachten hoe dit in de praktijk gaat uitpakken. De regels zijn er pas net. We willen ook graag dat kleinere influencers zich aan deze regels moeten gaan houden.

Onze successen

Er is nog veel te doen om bedrijven bewuster te laten omgaan met gegevens van kinderen. Hieronder zie je wat we doen in onze strijd voor een veiligere online wereld voor kinderen.

TikTok claim

TikTok schendt de privacy van kinderen. Het bedrijf verzamelt privéinformatie zonder dat ouders of verzorgers daar toestemming voor hebben gegeven. TikTok moet hiermee stoppen. Daarom riepen we TikTok op het matje en claimen we namens alle gedupeerden een schadevergoeding.

Invloed op Nederlandse politiek

Tijdens de formatie van het nieuwe kabinet hebben we opgeroepen serieus werk te maken van de AVG (Algemene Verordening Gegevensbescherming) privacywet. Die wet beschermt kinderen onvoldoende. Eerder deden we al een voorstel voor aanvullende regels in de AVG om de privacy van kinderen beter te beschermen. Helaas wordt de wet onvoldoende nageleefd, vooral vanwege slechte handhaving.

Het nieuwe kabinet heeft onze oproep ter harte genomen. Het wil kinderen meer beschermen tegen kindermarketing en tracking. Tracking is het online volgen van je kind om het profiel verder uit te bouwen. Ook krijgt de Autoriteit Persoonsgegevens, die belast is met handhaving, meer mankracht.

Constructief gesprek met staatssecretaris

In november 2022 hadden we een constructief gesprek met staatssecretaris Van Huffelen van Digitalisering en Koninkrijkrelaties. Zij voert de regie over alles wat met digitale zaken te maken heeft. We lieten haar zien hoe de huidige wetten nog niet genoeg zorgen dat kinderen veilig online kunnen opgroeien. Eerder spraken we hierover al met ambtenaren van de ministeries Binnenlandse Zaken en Justitie & Veiligheid.

Een deel van onze verbeterpunten is opgenomen in de ‘Werkagenda Waardengedreven Digitaliseren' (pdf) van de staatssecretaris. Dit is een goede eerste stap naar extra rechten en bescherming van kinderen. We houden goed in de gaten of dit met de juiste uitwerking ook echt voor een veiliger online omgeving gaat zorgen. 

Kamervragen

Ook worden er regelmatig kamervragen gesteld naar aanleiding van onze onderzoeken. In december 2021 werden vragen gesteld over de ongeschiktheid van social media voor kinderen. En in juni 2022 over onze oproep om het gebruik van lootboxes in videogames te reguleren.

Invloed op Europese wetgeving

We denken samen met andere Europese consumentenorganisaties mee over belangrijke wetgeving. Deze moet de macht en monopoliepositie van grote techbedrijven en online platforms onder controle houden. Het gaat dan om de Digital Services Act en de Digital Market Act. Deze wetten zorgen voor extra bescherming voor kinderen voor het gebruik van hun data. Deze treden in 2023 en 2024 in werking.