Duurzame zonnebrand en het milieu

Wat zit er in zonnebrand?

De samenstelling van een zonnebrand is een combinatie van verschillende ingrediënten. De basis van een zonnebrand kan bestaan uit oliën, wassen en alcoholen voor crème en sprays, en alcoholen voor een gel en olie. Dit is 60-70% van de formule. Daarbij komen uv-filters en hulpstoffen.

Zonnebrand kan dus schadelijke stoffen bevatten. Met de kennis van nu hebben we een milieuscore toegevoegd aan onze test waarbij we de ingrediënten verdeeld hebben in 2 groepen:

• Uv-filters
• Andere ingrediënten

Uv-filters

Er zijn 2 soorten uv-filters, namelijk chemische en fysische filters.

Chemische filters

Deze filters nemen de zonnestralen op. Ze worden ook wel organische filters genoemd. 

Veelvoorkomend zijn:

• Octylcrylene
• Octinoxate
• Oxybenzone (benzophenone-3)

Fysische filters

Deze filters beschermen door de zonnestralen te blokkeren of te reflecteren. Ze blokkeren zowel uv A als uv B omdat de mineralen een hoge reflectie-index hebben. Ze worden ook anorganische filters genoemd. 

Er zijn 2 fysische filters toegestaan:

• Titaniumdioxide
• Zinkoxide

Zijn uv-filters schadelijk? 

Fysische filters hebben de reputatie dat ze 'natuurlijk(er)' zijn omdat ze van mineralen gemaakt worden. Dat wil echter niet zeggen dat ze geen probleem zijn voor het milieu. Beide soorten filters kunnen een gevaar vormen voor het zeeleven. 

Nadelen van fysische filters

Deze stoffen reageren (in nano-vorm) met de ultraviolette straling van de zon. Ze veranderen daardoor deels in een nieuwe stof: waterstofperoxide: H₂O₂ . Dit is giftig voor fytoplankton (de basis van de voedselketen) en voor veel vissen. Deze filters worden vaak in nano-vorm gebruikt, omdat de producten dan beter te smeren zijn. Maar die hele kleine deeltjes kunnen ook doordringen in verschillende levensvormen en in sommige gevallen opstapelen en neerslaan.   

Nadelen van chemische filters

Ze kunnen een voedingsbodem vormen voor virussen die het koraal aantasten. Ze werken daarmee het bleken van koraal in de hand. Dit fenomeen treedt op wanneer koraal zijn algen verliest waarmee het in een speciale balans samenleeft. En ze onttrekken er voedsel aan.

Oxybenzone (benzophenone-3), kan niet alleen koraal doden maar ook het DNA beschadigen van volwassen koraal. Ook kan het het DNA van nieuw koraal aanpassen waardoor het zich niet meer goed kan ontwikkelen. 

Daarnaast draagt de opwarming van de aarde ook bij aan de schade aan het koraal en zeeleven in het algemeen. Maar het effect van zonnebrand verschilt in die zin dat het steriele, vervormde 'zombie-riffen' creëert waarin veel leven niet meer mogelijk is. 

Welke uv-filters zijn toegestaan?

In de regelgeving van de EU voor cosmetica (Verordening EC 1223/2009 annex VI) staat vermeld welke uv-filters zijn toegestaan. Daar staan 32 filters op, waaronder 2 nano-varianten. Van deze lijst worden er 15 het meest gebruikt. Zonnebrand mag voor 3-10% uit deze filters bestaan. Voor zink- en titaniumoxide geldt 25%.

De EU-regelgeving kijkt hierbij naar de veiligheid met gebruik voor de mens en niet voor het milieu. Kijkend naar de impact op het milieu heeft alleen het Nordic Swan Ecolabel een lijst van uv-filters die duurzaam zijn. Ze mogen dus gebruikt worden en dit label voeren.

Indeling van uv-filters

Wij hebben in onze test ook de uv-filters onderzocht. Elk uv-filter heeft een score gekregen voor:

• EDC: endocrine disruptors / hormoonontregelende eigenschappen op mens en dier
• Giftigheid: voor vissen, Daphnia (watervlo) en algen
• Afbreekbaarheid: hoe makkelijk is de stof af te breken en gaat dat snel of langzaam?  
• Bioaccumulatie: is de ophoping van chemische stoffen aanwezig in het milieu, in levende wezens (planten of dieren). Als dit gehalte hoog is, is het effect van de stof groter en de kans dat het in de voedselketen terecht komt ook.
• Effect op koraal

Er zijn filters waar op één van deze punten geen informatie (data) beschikbaar is. Die filters krijgen in dat geval niet het voordeel van de twijfel. Gebruik van dergelijke stoffen leidt tot een lagere score. 

Microplastics

Zonnebrandmiddelen kunnen net als andere verzorgingsmiddelen microplastics bevatten. Die kunnen niet alleen schade brengen aan het milieu, maar ook aan je gezondheid. 

Fabrikanten zijn niet verplicht aan te geven welke gebruikte ingrediënten microplastics zijn. Je kunt het op de verpakking dus niet altijd direct zien. Maar er zijn wel hulpmiddelen. Bijvoorbeeld door het product op te zoeken in of het etiket te scannen met behulp van de Beat the microbead-app van de Beat the microbead-app van de Plastic Soup Foundation. 

Producten met een van de volgende labels mogen geen microplastics bevatten:

• Europees ecolabel
• Demeter keurmerk
• Nordic Swan label
• Cosmos organic
• Natrue
• Zero plastics inside

Een aantal van deze keurmerken stelt ook andere eisen aan de milieubelasting van cosmetische producten.

In onze testtabel staat welke zonnebrandmiddelen (mogelijke) microplastics bevatten en welke vrij zijn van bekende microplastics. Wij hebben hiervoor de lijst van de ECHA (Europees Agentschap voor chemische stoffen) als referentie genomen. We scanden de producten ook met de app 'Beat the microbead'. Zij hebben lijsten samengesteld met microplastics. Er zijn al meer dan 500 microplastics bekend.

Komt jouw zonbeschermingsmiddel niet terug in een van onze tests? Check dan in de Beat the microbead-app of jouw zonnebrand microplastics bevat. 

De meest voorkomende (mogelijke) microplastics in onze internationale test zijn:

• Dimethicone
• Triacontanyl pvp (mogelijk)
• Acrylates crosspolymer
• Acrylates copolymer
• VP/Hexadecene copolymer
• Acrylates/c10-30 alkyl acrylate crosspolymer (mogelijk)
• Carbomer
• Styrene copolymer

Verbod op ingrediënten 

Verschillende landen hebben een verbod ingesteld op zonnebrandmiddelen die bepaalde ingrediënten bevatten:  

• Palau (eiland bij Indonesië en Papua New Guinea) verbiedt vanaf 2020 zonnebrand die ingrediënten bevat waarvan is vastgesteld dat ze koraal-leven bleken en schade toe brengen. Dat zijn onder meer oxybenzone (benzophenone-3), octocrylene en 4-methyl-benzylidene camphor.
• Hawaii verbiedt vanaf 2021 de filters oxybenzone (benzophenone-3) en octinoxate omdat ze koraal bleken.
• Thailand verbiedt vanaf 2021 zonnebrand met oxybenzone (benzophenone-3, BP-3), octinoxate (ethylhexyl methoxycinnamate), 4-methylbenzylid camphor (4MBC) en butylparaben. Ze bleken koraal en belemmeren het reproductieve systeem.

Ga je op een vakantie naar een exotisch oord? Kijk dan of daar beperkingen gelden voor zonnebrand met bepaalde ingrediënten. Je kunt ook daar je zonnebrand kopen. Een aantal zonnebrandmiddelen heeft op de verpakking staan dat ze voldoen aan de Hawaiiaanse regels. 

Verpakkingen

In onze test kijken we ook naar de verpakking:

• Hoeveel product verspil je doordat je het niet uit de verpakking kunt krijgen?
• Een product dat gesealed in de winkel ligt krijgt bonuspunten. Je kunt daarbij controleren dat het nog niet is gebruikt.
• We beoordelen de hoeveelheid van de verpakking in verhouding tot de inhoud.
• We beoordelen het het materiaal van de verpakking. Producten die in een verpakking zitten van gerecycled kunststof verdienen de voorkeur boven producten in een gewone kunststof fles of tube. Producten verpakt in bioplastic hebben ook een streepje voor. Verpakkingen waarop geen materiaalaanduiding staat of die in zijn geheel niet te recyclen zijn, krijgen de laagste scores. 
• Producten met een tweede kartonnen verpakking om de tube of fles krijgen puntenaftrek.

In 2022 zijn er meer producten op de markt gekomen die in een flacon of tube zitten die (deels) uit gerecyceld kunstof bestaat. 

Wat kan er beter?

Uit onze analyse blijkt dat fabrikanten wel andere keuzes kunnen maken in de ingrediënten die ze toepassen. Er zijn merken die hier heel bewust mee bezig zijn en er zijn merken die op dit vlak nog veel kunnen verbeteren. Als consument kun je hier rekening mee houden bij de keuze voor een zonnebrandmiddel.

Hoe verschillende producten scoren voor milieu-impact vind je in onze testen van zonnebrandmiddelen. Je kunt er filteren op producten die minstens een 7 als milieuscore hebben. Gelukkig is van veel stoffen in zonnebrandmiddel onderzocht wat de impact op het milieu is. Maar er zijn ook nog onduidelijkheden in de wetenschappelijke kennis. We blijven daarom de ontwikkelingen goed volgen.

Wat kun je zelf doen?

En als gebruiker kan je de impact van je zonnebrandmiddel ook beperken:

• Kies voor een product met 'groene' uv-filters en vermijd 'rode' filters.
• Gebruik een zonnebrandproduct met minstens een 7 als milieu-score.
• Zorg ervoor dat er weinig product verloren gaat, zeker als je een spray gebruikt.
• Gooi een product van vorig jaar niet weg. De meeste zijn nog goed. Je kunt zonnebrand best een jaar of langer bewaren. 
• Koop een product zonder tweede kartonnen verpakking.  
• Gooi een lege fles in juiste afvalcontainer. 
• Spoel je fles niet om.
• Beperk het aantal uren in de zon; dat is voor je huid sowieso een goed idee. 
• Bescherm jezelf ook met kleding, zonnebril en een hoofddeksel.