Blog: fraude met rekeningnummers

Update 8 februari 2016: Na lang afhouden gaan een aantal banken naam-nummercontrole bij het overboeken van geld invoeren. De Rabobank begint hier medio 2017 mee. Ontzettend goed nieuws voor consumenten, volgens de Consumentenbond die de banken oproept om het systeem snel voor alle banken beschikbaar te maken.

Tweederde weet niet dat bank overboeking met verkeerde naam gewoon uitvoert

We vroegen de leden van ons eigen panel wat er gebeurt als je bij een overboeking een correct rekeningnummer (IBAN) invult, maar een naam die niet overeenkomt met de naam van de rekeninghouder. 6500 panelleden beantwoordden de vraag. Van hen wist slechts eenderde dat de bank de overboeking dan gewoon uitvoert. Twee derde wist het niet of gaf het verkeerde antwoord. En dat is dan nog een groep die in onze publicaties heeft kunnen lezen hoe het écht zit. De gemiddelde Nederlander is ongetwijfeld minder goed op de hoogte.
De klantenservices van banken blijken het vaak ook niet te weten. Zélfs die van ING niet (zie de video op deze pagina). Terwijl de bank 2 jaar geleden de 'naam-/nummercontrole' in zijn geheel afschafte, zo blijkt uit ons onderzoek. Het was de enige bank met zo'n systeem, dat veel vergissingen en overboekingen aan criminelen voorkwam. Maar het werkte alleen als je geld naar een oud-Postbanknummer overmaakte.

Vergissingen, fraude en criminaliteit doodeenvoudig

Banken hebben de controle van naam en nummer ongemerkt laten vervallen. Dat maakt vergissingen, fraude en criminaliteit helaas heel makkelijk:

• Vergissingen, waardoor het geld bij de verkeerde terechtkomt: De kans dat je een typefout in het IBAN maakt is vanwege het controlegetal weliswaar bijzonder klein, je kunt je altijd vergissen. Bijvoorbeeld als je naar een oud rekeningnummer van jezelf denkt over te maken, maar dat inmiddels aan iemand anders is vergeven. Dit overkomt jaarlijks tienduizenden mensen zo schatten de banken zelf (die overigens geen exacte cijfers hebben).
• Fraude: Je kunt tegenwoordig zelf je afschrift manipuleren, zonder dat je daarvoor hoeft te 'photoshoppen'. Waar vroeger de werkelijke naam van de ontvanger op je afschrift/rekeningoverzicht kwam te staan, staat daar nu de naam die je zélf hebt ingevuld (uitzondering: overboekingen tussen klanten van ABN Amro). Een penningmeester van een vereniging of club kan zo dus geld naar een eigen rekening overmaken, terwijl hij bij 'naam begunstigde' op het rekeningoverzicht de naam van bijvoorbeeld een leverancier of een goed doel kan laten verschijnen.
• Criminaliteit: Criminelen maken een papieren of digitale rekening na, en vervangen het rekeningnummer in dat van henzelf, of in dat van een katvanger (iemand die z'n rekening aan een crimineel beschikbaar stelt). Het incassobureau van de overheid, het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB), wordt door criminelen bijvoorbeeld vaak geïmiteerd. Het CJIB maakt het de criminelen daarbij extra makkelijk: de instantie is onlangs overgegaan op nieuwe bankrekeningnummers. Burgers kijken er dan niet van op als het rekeningnummer waarnaar ze moeten overmaken ineens anders is. Ook misleidt het CJIB burgers: zo valt onder een reeks van maar liefst 13 nieuwe bankrekeningnummers te lezen: 'Alle IBANs zijn ten name van Centraal Justitieel Incassobureau te Leeuwarden'. Maar bij een overboeking kun je niet controleren of naam en plaatsnaam overeenkomen met de werkelijke naam en plaatsnaam. En daar blijft het niet bij: in een telefonische toelichting (zie de video op deze pagina) stelt het CJIB nota bene dat ING, hun nieuwe huisbankier, een 'naam-/nummercontrole' uitvoert. En dat als je, net als 8,3 miljoen andere Nederlanders, zelf ook een ING-rekening hebt, een melding krijgt als de tenaamstelling niet overeenkomt met wat je invulde. Deze informatie klopt niet.

Als het misgaat kost dat de banken geen cent

Banken zijn niet aansprakelijk bij verkeerde overboekingen. Bij vergissingen verstrekken ze hooguit de gegevens van degene die het geld ten onrechte heeft ontvangen. Bij criminaliteit schakelt de bank de politie in en daar blijft het bij. Het kost banken dus in feite geen cent. Wellicht verklaart dit waarom banken geen 'naam-/nummercontrole' willen (her)invoeren: vanwege de zogenaamd hoge kosten. Zogenaamd, want niemand (ook de banken zelf niet) weten wat de invoering van zo'n controlesysteem kost. Anno 2016 zou dit echter niet zo ingewikkeld moeten zijn. Zelfs een land als Iran, dat toch echt een minder modern banksysteem heeft dan wij,heeft het. Je vult een rekeningnummer in en je krijgt de bijbehorende naam te zien. Net als wanneer je op een willekeurige Nederlandse website je postcode en huisnummer invult, en het systeem de straat en plaatsnaam aanvult.

Namen en nummers controleren kan nu al

Banken zouden overigens niet eens één grote database met alle namen en rekeningnummers hoeven maken. Bij een overboeking van de ene naar de andere bank krijgt die laatste de door de betaler ingevulde naam door. Vervolgens kan de (ontvangende) bank controleren of de ingevulde naam overeenkomt met de naam van zijn klant. Dat gebeurde vroeger altijd, en tegenwoordig nog maar in een verwaarloosbaar aantal gevallen.

Banken doen alsof de ellenlange IBANs schaars zijn

Er zijn miljarden combinaties mogelijk met de nieuwe IBANs. Tóch geven banken een gebruikt rekeningnummer vrij snel, na een jaar of 2 na beëindiging, alweer aan iemand anders. Als banken een gebruikt IBAN nooit meer, of pas na minstens een jaar of 10 zouden recyclen, zou dat al een groot aantal verkeerde overboekingen voorkomen. De Consumentenbond krijgt regelmatig meldingen van consumenten die onverhoopt forse bedragen aan de verkeerde hebben overgemaakt. Dat geld zijn ze vervolgens ook echt kwijt. Bijvoorbeeld Cor Bakker (zie de video), die €15.000 via zijn adresboek overmaakte naar een oude ING-rekening. Het kwam terecht bij iemand met schulden, en zodoende moet Bakker nu aansluiten in de rij met schuldeisers. Jaarlijks zijn er tienduizenden mensen zoals Cor Bakker. Een kwart van de mensen die ten onrechte geld ontvangt, boekt dat niet uit eigen beweging terug. Op die manier gaan consumenten jaarlijks voor miljoenen het schip in.

Bijna niemand weet hoe het zit

Tijdens het onderzoek bleek hoe slecht banken, overheden en consumenten op de hoogte zijn van hoe het zit met de controle van naam en nummer bij overboekingen. Gepensioneerd registeraccountant Maarten den Ouden (oud-hoofd interne controle bij de Postbank, en auteur van verschillende boeken over controle binnen verenigingen en stichtingen )maakt zich grote zorgen (zie video) over het gebrek aan controlemogelijkheden, nu de banken in feite geen enkele check meer doen op naam en rekeningnummer.

Niet alleen bedrijven, verenigingen en clubs hebben hier last van. Ook overheidsinstanties, zoals de Belastingdienst. Nu je zelf je eigen afschrift kunt samenstellen, is fraude een eitje. Je maakt bijvoorbeeld €10.000 over naar een eigen rekening, zet bij 'naam begunstigde' de naam 'Het Rode Kruis', en je hebt een flinke aftrekpost gecreëerd. Als de Belastingdienst al bewijsstukken opvraagt, dan is het overleggen van een bankafschrift met daarop de naam van het goede doel (ANBI) voldoende. Als we een woordvoerder bellen, is zijn reactie: 'Je kunt toch niet 'Het Rode Kruis' invullen als je naar mevrouw Jansen overmaakt?' Maar dat kan dus wél!
De Belastingdienst kan in principe geen controle doen op basis van IBAN, want daarover beschikt de dienst niet. Als je je goede doel wilt aanmelden als 'Algemeen Nut Beogende Instelling' (ANBI), zodat donateurs hun giften als aftrekpost kunnen opvoeren, hoef je bij de Belastingdienst vreemd genoeg géén IBAN op te geven. Als we vervolgens met een expert Betalingsverkeer van De Nederlandsche Bank bellen, krijgen we een soortgelijke reactie: 'Wat mij verwondert en wat niet zo fraai zou zijn, is dat de klant zelf zou kunnen bepalen welke naam van de begunstigde er op zijn afschrift komt te staan.'

En de banken zelf? Die hebben vaak ook geen idee. Uit ons onderzoek is gebleken dat de klantenservices van álle Nederlandse consumentenbanken veelal denken dat naam-/nummercontrole ofwel bij hun eigen bank plaatsvindt. Of anders in elk geval wel bij de grootste: ING. ING zelf weet het vaak ook niet goed. Diverse medewerkers lopen 2 jaar achter en antwoorden dat het daar nog steeds bestaat. Over papieren overboekingen zijn ze stellig: daar vindt volgens hen áltijd naam-/nummercontrole plaats. We kregen zelfs het advies om, als we het niet vertrouwden, een papieren overschrijvingskaart in te vullen en op te sturen. Maar dat is volgens de woordvoerster van ING onzin: 'ING heeft geen naam-/nummercontrole: niet bij online bankieren, niet bij bankieren op papier.' Volgens de klantenservice van ABN Amro staat op het afschrift áltijd de werkelijke naam van de ontvanger van het geld. Maar dat is alleen zo als je als ABN Amro-klant geld overmaakt naar een andere klant van ABN Amro.

Tips

Om foute overboekingen te voorkomen (of het nu vergissingen zijn of overboekingen aan criminelen), zouden banken zo snel mogelijk een controle moeten (her)invoeren. Zodanig dat consumenten vooraf weten aan wie ze overmaken, en dat ze achteraf kunnen zien aan wie ze daadwerkelijk hebben overgemaakt.
Bankafschriften zouden altijd de werkelijke namen van begunstigden moeten bevatten, en niet zelf ingevulde namen. Tot die tijd is het goed controleren van de penningmeester een haast onmogelijke opgave. Bij overboekingen moet je altijd rekening houden met het feit dat de naam die je invult door je bank compleet genegeerd wordt. Kortom: neem bij twijfel altijd contact op met degene aan wie je geld schuldig bent om het rekeningnummer te dubbelchecken. Want je zou de eerste niet zijn die de kosten van een verbouwing 2 keer overmaakt. De eerste keer aan de crimineel die de factuur uit je brievenbus viste en een kopie met zijn eigen rekeningnummer terug stopte. De tweede keer aan de aannemer die vraagt waar zijn geld blijft.