Nalaten, erven en erfbelasting

Inkomstenbelasting afhandelen

Nabestaanden moeten meestal aangifte inkomstenbelasting doen over het inkomen van de overledene in het jaar van overlijden. Als er nog geen aangifte is gedaan over het inkomen van het jaar daarvoor, moeten zij zelfs 2 aangiftes inkomstenbelasting indienen. Aangifte inkomstenbelasting lijkt misschien onnodig naast de aangifte erfbelasting, maar die aangiften staan los van elkaar.

Erfgenamen ontvangen een papieren F-biljet voor het jaar van overlijden voor de aangifte inkomenstenbelasting. Wanneer je deze niet hebt ontvangen en de overledene is nog wel belasting verschuldigd, moet je een F-biljet aanvragen bij de BelastingTelefoon. Voor het jaar vóór het overlijden vraag je een P-biljet aan, als die aangifte nog niet gedaan is.

Als de overledene een partner had, kan deze partner na afloop van het kalenderjaar gezamenlijk aangifte doen vóór 1 mei. Ook dit moet op papier.

Bekijk ook: Checklist voor aangifte inkomstenbelasting voor een overledene.

Waarde van de erfenis bepalen

Een nalatenschap bestaat uit alle bezittingen en schulden die een overledene achterlaat. Over het positieve saldo betalen de verkrijgers erfbelasting. Voor geldbedragen is het vaststellen van de waarde van de erfenis niet zo moeilijk, maar bij de inboedel ligt het ingewikkelder.

Economische waarde inboedel

Een veel gemaakte fout is dat nabestaanden de inboedel aangeven tegen de verzekerde waarde. Dat kan leiden tot een te hoge aanslag, want je verzekert het bedrag dat nodig is om de inboedel opnieuw aan te schaffen. Bij de erfbelasting hoef je alleen de economische waarde van de inboedel aan te geven: het bedrag dat de hoogste bieder ervoor geeft. Dat is vaak niet zoveel, tenzij het gaat om een bijzonder stuk kunst, antiek of dure sieraden.

Bij woningen geldt de waarde die vermeld staat in de WOZ-beschikking in het jaar ván of ná het overlijden. Je mag zelf kiezen welke van de 2: waarschijnlijk kies je voor de laagste. Bij effecten geldt de slotkoers van de laatste beursdag op de dag vóór het overlijden. Die staat in de Prijscourant.

WOZ-waarde controleren

Het loont de moeite de WOZ-beschikking van het jaar na het overlijden kritisch te controleren. Je bespaart daar mogelijk duizenden euro’s mee. Nu de huizenprijzen weer stijgen, loont het ook de moeite om de oude beschikking over het jaar ván het overlijden nog eens op te vragen. Erfgenamen mogen dat. Er gaat dan een nieuwe bezwaar- en beroepstermijn lopen voor die WOZ-beschikking. Bezwaar maken tegen die oudere WOZ-beschikking levert bij langdurig stijgende huizenprijzen vaak meer op dan bezwaar maken tegen de WOZ-waarde in het jaar erna.

Lees ook:

• Wat bereik je met een bezwaarschrift tegen de WOZ-waarde?

Erfbelasting afhandelen

De aangifte moet binnen 8 maanden na het overlijden gebeuren. Soms is het niet mogelijk op tijd aangifte te doen, bijvoorbeeld omdat de bedragen nog niet bekend zijn. Je kunt dan uitstel aanvragen, maar vaak is het slimmer om alvast een voorlopige aanslag aan te vragen bij de fiscus. Met het aanvragen van een voorlopige aanslag vermijd of beperk je belastingrente. Bij een verzoek om uitstel niet. Je moet dan wel later alsnog aangifte erfbelasting doen.  

De Belastingdienst rekent overigens tijdelijk geen belastingrente bij aanslagen erfbelasting vanwege overlijdens op of na 1 januari 2017. En bij overlijdens vanaf 2019 wordt geen belastingrente in rekening gebracht als binnen 8 maanden na het overlijden een correcte aangifte erfbelasting is ingediend.  

Aangifte doen

Als erfgenaam ontvang je vaak automatisch een bericht (aangiftebrief erfbelasting) dat je digitaal aangifte kunt doen van de erfenis. Met het nummer dat (o.a.) op de condoleancebrief vermeld staat, kunnen de erfgenamen inloggen op de webapplicatie van de Belastingdienst. Wie de aangifte liever op papier doet, kan via de BelastingTelefoon een aangifteformulier bestellen, of het formulier downloaden. Alle erfgenamen (tenzij ze een van de erfgenamen of de executeur gemachtigd hebben dit namens hen te doen) ondertekenen deze aangifte. Wanneer je dit bericht niet ontvangt en wel erfbelasting verschuldigd bent, dien je dit zelf aan te vragen via de BelastingTelefoon.

Tarieven erfbelasting bij overlijden in 2019

• partner en kinderen: tot €124.727 10%, daarboven 20%
• kleinkinderen en afstammelingen in de rechte lijn: tot €124.727 18%, daarboven 36%
• overige verkrijgers: tot €124.727 30%, daarboven 40%

Tarieven erfbelasting bij overlijden in 2018

• partner en kinderen: tot €123.248 10%, daarboven 20%
• kleinkinderen en afstammelingen in de rechte lijn: tot €123.248 18%, daarboven 36%
• overige verkrijgers: tot €123.248 30%, daarboven 40%

Vrijstellingen erfbelasting bij overlijden in 2019

• partner: €650.913
• kinderen en kleinkinderen: €20.616
• ouder: €48.821
• gehandicapt kind: €61.840
• overige erfgenamen: €2173

Vrijstellingen erfbelasting bij overlijden in 2018

• partner: €643.194
• kinderen en kleinkinderen: €20.371
• ouder: €48.242
• gehandicapt kind: €61.106
• overige erfgenamen: €2147

Rekenvoorbeeld

Wie €150.000 erft van zijn in januari 2018 overleden vader, moet €13.403 belasting betalen.

• Door de vrijstelling van €20.616 is er erfbelasting verschuldigd over €129.384.
• Dat is 10% belasting over €124.727 (€12.472) plus 20% belasting over €4657 (€931).

Notaris inschakelen

Het is niet nodig de notaris de (hele) erfenis te laten afhandelen. Je kunt hem ook alleen inschakelen voor een verklaring van erfrecht of van executele. Die laatste is nodig als de overledene een executeur heeft aangewezen in het testament.

Met de verklaring van de notaris kan de executeur daadwerkelijk aan de slag: het bewijst dat hij bevoegd is te handelen. Een verklaring van erfrecht is niet verplicht maar vaak wel nodig. Zonder zo'n document blijven bankrekeningen meestal geblokkeerd en is het lastig om partnerpensioen te krijgen.

Tip: Als erfgenamen moeilijk te vinden zijn, kan het wat langer duren voordat de notaris de verklaring van erfrecht kan afgeven. Als je zorgt voor een actuele adressenlijst van je erfgenamen, scheelt dat de nabestaanden later mogelijk heel wat tijd.

Executeur inschakelen

Een executeur beheert de nalatenschap en vertegenwoordigt daarbij de erfgenamen. Het is verstandig om in je testament een executeur aan te wijzen als er veel erfgenamen zijn of als de nalatenschap complex is. Dat is bijvoorbeeld het geval bij een effectenportefeuille en/of verhuurd onroerend goed. Een executeur inschakelen kan ruzie voorkomen, omdat anders alle erfgenamen samen moeten beslissen over de nalatenschap. Dat leidt regelmatig tot conflicten en de afwikkeling van de nalatenschap duurt daardoor soms jaren.

Taken executeur

De taken van een executeur zijn onder meer het opmaken van een boedelbeschrijving, waaruit de bezittingen en schulden van de nalatenschap blijken. Ook moet hij de laatste wil van de erflater uitvoeren en de schulden voldoen. De erflater kan van deze wettelijke bevoegdheden afwijken en de executeur meer of juist minder taken toekennen. Hij mag in zijn testament iedereen aanwijzen als executeur: een erfgenaam, goede vriend of notaris.

Erfenis aanvaarden? 

Een erfgenaam erft in principe bezittingen én schulden. Zijn de schulden groter dan de bezittingen, dan kost het aanvaarden van een erfenis je geld. Dit is te voorkomen door de erfenis beneficiair te aanvaarden. Je accepteert de erfenis dan alleen als uit de boedelbeschrijving een positief saldo blijkt. Bij gewone aanvaarding (dit wordt zuivere aanvaarding genoemd) moet een erfgenaam schulden betalen, als deze niet via de erfenis kunnen worden voldaan. Het is ook mogelijk om een erfenis te verwerpen. In dat geval heb je geen taken bij de afwikkeling van de erfenis, maar je hebt ook geen recht op eventuele baten.

Tip: Kies bij twijfel over het nagelaten vermogen altijd voor beneficiaire aanvaarding. Zeker als de overledene ondernemer was. Of als je erft van iemand die hoge overbedelingschulden had aan kinderen uit de nalatenschap van een eerder overleden partner en daar weinig eigen vermogen tegenover had staan.

Onverwachte schulden

Erfgenamen zijn deels beschermd tegen onverwachte schulden. Je kunt dan soms nog via de rechter onder een volledige aanvaarding van de erfenis uit. Maar je wordt niet beschermd tegen alle schulden waar je je niet bewust van was. Belastingschulden gelden bijvoorbeeld niet als onverwachte schuld. En een erfenis waarin alleen een huis zit, waarvan blijkt dat de hypotheek hoger is dan de verkoopopbrengst ook niet.

Erfbelasting besparen

Het is verstandig de zaken vóór het overlijden fiscaal zo gunstig mogelijk te regelen. Bijvoorbeeld door het vermogen al deels weg te schenken of door een testament op te stellen.

Wettelijke verdeling aanpassen

Is dat niet (voldoende) gebeurd, dan kunnen de erfgenamen ook na het overlijden nog actie ondernemen. Zo kan de partner nog tot 3 maanden na het overlijden de zogeheten wettelijke verdeling ongedaan maken. De langstlevende echtgenoot komt dan met de kinderen een andere verdeling overeen.

Volgens de wettelijke verdeling gaat de erfenis naar de langstlevende partner. De kinderen krijgen een geldvordering op de langstlevende ouder ter hoogte van hun erfdeel. De rente hierover is gelijk aan de wettelijke rente minus 6% (op dit moment is de vordering daarmee renteloos). Maar daarvan kan worden afgeweken.

Het kan fiscaal gezien gunstig zijn die rente zo hoog mogelijk vast te stellen. De erfenis van de langstlevende echtgenoot wordt door die rente op papier 'uitgehold', waardoor de kinderen te zijner tijd minder erfbelasting hoeven te betalen.

Vlak voor het overlijden schenken

Als iemand heeft geschonken en kort daarna is overleden, kan dat fiscaal gek uitpakken. Alle schenkingen die binnen 180 dagen vóór overlijden zijn gedaan, horen volgens de fiscus tot de erfenis. Dat betekent dat er alsnog erfbelasting over verschuldigd is. Dit geldt niet voor de eenmalig vrijgestelde hoge schenking. De 180-dagenregel geldt niet voor de schenkingen waarbij geprofiteerd wordt van de verhoogde vrijstellingen van €26.040, €54.246 en €102.010 (2019).

Via bewindvoerder schenken

Een bewindvoerder heeft toestemming van de kantonrechter om de bezittingen en financiële zaken te beheren van iemand die bijvoorbeeld dementerend is. De bewindvoerder mag niet altijd schenkingen doen. Dat mag wel als hij kan aantonen dat hij daarmee een 'schenkingstraditie' voortzet. Dat is het geval als de dementerende al jaren vergelijkbare schenkingen verrichtte. Voorwaarde is wel dat het vrije vermogen van de schenker niet onder een bepaald bedrag komt, namelijk €30.000. De bewindvoerder mag ook schenkingen verrichten als dat is vastgelegd in een levenstestament.

Codicil of testament kiezen

Een codicil is een met de hand geschreven verklaring waarin de erflater een aantal wensen kan opnemen, bijvoorbeeld omtrent de begrafenis of crematie en over goederen die je een ander wilt nalaten, zoals sieraden, meubels, boeken en kleding. Voordeel van een codicil is dat je geen notaris nodig hebt. Je kunt het zelf opstellen en dat kost niets. Een geldsom, aandelen of een huis kun je helaas niet aan iemand nalaten door middel van een codicil.

Vóór 2003 kon je in een codicil ook een executeur aanwijzen, maar dat moet nu per testament. Codicillen van vóór 2003 blijven van kracht. Staat daar een aanwijzing van de executeur in, dan is die nog gewoon rechtsgeldig. 

Testament

Wie een andere verdeling van de erfenis wil dan wettelijk is geregeld, ontkomt niet aan het opmaken van een testament. Bijvoorbeeld als:

• Je alleenstaand en kinderloos bent en niet wilt dat de erfenis naar familie gaat waarmee je nauwelijks contact hebt.
• Je de stiefkinderen, een goede vriend of goed doel wilt laten meedelen in de erfenis.
• Je je kinderen via de erfenis gelijk wilt trekken. Misschien kreeg 1 kind eens een grote schenking en de rest niet?

Een testament biedt nog meer mogelijkheden die een codicil niet biedt:

• Je kunt er clausules in opnemen die kunnen leiden tot forse besparingen van erfbelasting.
• Je kunt ermee zorgen dat je partner verzorgd achterblijft. Dat is met name nodig als je niet getrouwd bent en ook geen geregistreerd partnerschap bent aangegaan.
• Je kunt er je familiebezit mee beschermen. Bijvoorbeeld door te regelen dat het bezit niet mede van aangetrouwde familie wordt.

Boek: Testament en overlijden

In onze uitgave Testament en overlijden bespreken we wat je nog meer met een testament kunt en welke clausules je allemaal kunt opnemen. Met dit boek in de hand kun je rustig bedenken wat je eigenlijk wilt dat er met je vermogen gebeurt na je overlijden en hoe je het regelt.

• Bestel onze uitgave Testament en overlijden.

Meer over belasting:

• Meer over schenken
• Geld schenken aan de (klein)kind
• Aftrekposten: giften