Datalekken: de gevaren en wat moet je doen?

Regelmatig zijn digitale persoonlijke gegevens niet goed beschermd of erger, ze vallen in verkeerde handen. Van miljoenen Nederlanders zijn allerlei persoonsgegevens in omloop, van contact- en inloggegevens tot soms nog gevoeligere data. We berekenden dat van ongeveer de helft van de Nederlandse internetters ooit een wachtwoord is gelekt.

Wat is een datalek?

We spreken over een datalek als er persoonsgegevens gedeeld, verloren, gewijzigd of vernietigd zijn zonder dat dat de bedoeling was. Dit kan gebeuren door een slechte beveiliging, menselijke fouten of (digitale) inbraak. Hierbij is niet altijd zeker of de gegevens ook daadwerkelijk zijn gelekt naar derden. Dat is niet altijd te achterhalen.

Toename

In 2021 ontving de Autoriteit Persoonsgegevens ruim 2200 meldingen van datalekken waarbij hacking, malware of phishing werd ingezet om persoonsgegevens te stelen. Dit is een stijging van 88% ten opzichte van 2020.

Wat zijn de gevaren?

Hoe gevaarlijk is een datalek nu eigenlijk? De gevolgen en risico's kunnen verstrekkend zijn, maar er is niet altijd  direct iets aan de hand als je zelf goed op blijft letten. De precieze gevaren hangen onder andere af van welke data is gelekt en of de gegevens gecombineerd worden met die uit andere lekken.

 De belangrijkste gevaren na een datalek zijn:  

• Identiteitsfraude. Criminelen kunnen jouw identiteit aannemen en op/onder jouw naam zaken afsluiten of criminele activiteiten uitvoeren. Het gaat wel om uitzonderingen. Voor het afsluiten van veel contracten of bijvoorbeeld een bankrekening is in ieder geval een kopie van een ID nodig.
• Oplichting. Als criminelen informatie over je hebben waarvan je dat niet verwacht, ga je sneller in hun babbeltruc mee. Denk aan een nep-bankmedewerker die je BSN of bankrekeningnummer weet.
• Phishing. Onderdeel van oplichting is phishing. Met buitgemaakte data kunnen criminelen nepberichtjes gerichter en persoonlijker maken. Zoals met een correcte aanhef of bijvoorbeeld een kenteken bij een nepboete. Zo lijken ze geloofwaardiger.
• Hacks. Gebruik je gelekte wachtwoorden elders, dan lopen ook die accounts gevaar. Met als mogelijk gevolg bestellingen op je naam of gestolen digitale (crypto)valuta.
  Weten criminelen veel van je, dan kunnen ze proberen je telefoonnummer te kapen (sim swapping). Lukt dat, dan lopen ook via sms beveiligde accounts gevaar.
• Diefstal/inbraak. Kunnen criminelen bepaalde zaken koppelen aan je adres dan loop je een verhoogd risico op diefstal van je eigendommen. Denk aan bijvoorbeeld je auto als dat ene gewild merk en type is.

Wat moet je doen bij en tegen datalekken?

• Kies sterke en vooral ook unieke wachtwoorden. Verander zeker het wachtwoord dat bij een datalek betrokken is, ook op andere plaatsen als je het vaker gebruikte. Een wachtwoordmanager kan helpen unieke wachtwoorden te onthouden en in te vullen.
• Stel tweefactorauthenticatie in, en gebruik als extra beveiligingsmiddel bij voorkeur een authenticator-app, niet sms. Vermijd of verwijder zoveel mogelijk je 06-nummer/sms als extra beveiliging voor accounts. Via sim-swapping kunnen criminelen je 06-nummer en de daarmee beveiligde accounts overnemen.
• Wees extra alert. Behandel elk verzoek dat met betalen, overboeken of inloggen heeft te maken met argwaan. Laat je niet overtuigen door persoonlijke gegevens die in een bericht of telefoontje worden genoemd.
• Bel zelf je bank bij twijfel. Ga niet in op mailtjes, sms’jes of telefoontjes van 'je bank' die je iets opdragen. Log ook niet in via een linkje in een bericht. Controleer berichten via de bank-app of beveiligde omgeving op de website.
  Een echt bericht van de bank krijg je via de bank-app, de echte website of brief. Maar let op: ook berichten per brief kunnen nep zijn.
• Controleer datalekken. Ga met enige regelmaat of je data onderdeel zijn van een bekend lek. Dit kan onder meer via haveibeenpwned.com en scatteredsecrets.com.
  Overigens, als jouw mailadres of 06-nummer niet voorkomt op deze sites, kunnen je gegevens wel zijn gelekt. Sommige datalekken zijn niet openbaar en alleen in handen van criminelen. Of het lek is nog niet ontdekt.
• Gebruik verschillende mailadressen. Gebruik bij voorkeur verschillende mailadressen of zogenoemde aliassen bij je accounts. Zo kun je spam of nepmails makkelijker (onder)scheiden van je belangrijke mail.
  Meer tips om phishing te voorkomen.
• Beperk en verwijder data. Voer bij het maken van accounts geen onnodige gegevens in. En ga je weg bij een bedrijf of website? Verwijder dan je account.
• Meld ID-fraude. Wordt er identiteitsfraude gepleegd met je gegevens, neem dan contact op met Centraal Meldpunt Identiteitsfraude en –fouten en doe aangifte, voor hulp en schadebeperking.
• Meld datalek. Er is een meldplicht voor organisaties om datalekken te melden. Loop je zelf tegen een datalek aan en reageert de betrokken organisatie niet (goed), dan kun je een klacht indienen bij de Autoriteit Persoonsgegevens.
• Ben je betrokken in een datalek en vind je dat je niet goed geinformeerd wordt? Stuur je melding dan naar datalekklacht (@) consumentenbond.nl. We willen graag een beter beeld krijgen van de omgang met datalekken.      

Mogelijke gevolgen per soort gelekte data

Tijdlijn datalekken uit 2021 

Een overzicht van de belangrijkste en grootste datalekken uit 2021, in Nederland en wereldwijd.